De bioscoopstoel in voor AI-film: lijkt straks elke nieuwe kaskraker op elkaar?
De wereldwijde filmindustrie leeft sinds vorig jaar in grote onzekerheid. Zeker sinds de komst van OpenAI’s Sora begin dit jaar, uiten filmmakers, stemacteurs en andere creatieve makers hun zorgen over de invloed van de nieuwe technologie. Is de opkomst van kunstmatige intelligentie alleen een zorg voor baanverlies in de industrie of hebben filmmakers écht een punt? Gaat AI ervoor zorgen dat straks alle films op elkaar lijken?
Voor een film doet hij soms een maand over één tekening. Voor Teenage Mutant Ninja Turtles: Mutant Mayhen (2013) tekende hij met opzet met zijn linkerhand. Minder goed, maar daardoor kinderlijker en dat was precies de bedoeling. Jeffrey Thompson is één van de 26 animators en tekenaars die in het Eindhovense Klokgebouw ervaringen delen en hun zorgen uiten over een toekomst met AI. Het motto van Thompson komt overeen met de huidige onzekerheid in de sector: ‘Industry is uncertain, be certain of yourself’. De Canadees is de tekenaar van onder andere Spider-Man: Into the Spider-Verse (2018), Gravity Falls (2012 – 2016) en Rick and Morty (2013 – heden). “Geld en nieuwe ontwikkelingen kunnen aantrekkelijk zijn, maar je persoonlijke creativiteit en stijl is het belangrijkst. Je zult niet altijd bij elk project passen. Dat is niet erg, dat maakt een mens uniek”, legt de creatieveling uit. Als tiener tekende Thomspon zo’n zeven uur per dag, wat hielp bij zijn ‘severe obsessive-compulsive disorder’. Zijn grote inspiratie om te beginnen in animatie was Walt Disney: “wat best raar is, want mijn figuren waren angstaanjagend.” Hij was een tijdje artdirector in Los Angeles, maar ging toen weer terug naar design en animatie. “Je vindt geen creativiteit in tijdlijnen en deadlines.” Zo maakte hij honderden tekeningen voor Pickle Rick. “Dat was lastig, want hij is een augurk. En televisie heeft een snel tempo, bij films kan je een maand doen over één tekening. Film vergt veel meer detail dan tv.”
‘Speelse creativiteit’
Ook animatiestudio Form Play, afkomstig uit het Engelse kustplaatsje Brighton, tekent veel voor televisie. De studio is opgericht door Mark Davis en Catharine Pitt na een creatieve burn-out. “These are challenging times”, stemmen de Engelsen in. “Ontdek jouw blend aan magie en je eigen methode, want technologie verandert”, adviseren ze aan nieuwe makers. Mark en Catharine zijn gespecialiseerd in handanimatie, wat veel werk vergt. “Tekenen blijft heel belangrijk. Je moet veel versies tekenen om het verhaal uiteindelijk te laten werken.” Voor een goed verhaal gemaakt door animatie is ‘speelse creativiteit’ nodig. “Spelen met je werk maakt alles herkenbaarder, vertrouwder en gedenkwaardiger. Speelsheid en humor verbindt.”
Onzichtbare makers
Kan AI wel die menselijke speelsheid overbrengen in film? Volgens regisseuse, schrijfster en animator Marlyn Spaaij (Woezel en Pip, Dr. Panda, Wellie Wishers) niet. “Ik vind het een cynische nihilistische kijk op creativiteit van de mens dat we denken dat AI het beter kan dan ons. Mensen willen blijkbaar niet echt meer met anderen samenwerken, terwijl we allemaal anders werkende breinen hebben die anders naar de wereld kijken. Dat is waardevol.” Spaaij ziet voor haarzelf de meerwaarde van kunstmatige intelligentie niet. “Voor mensen die niet zo creatief zijn snap ik het wel, maar ik heb duizend ideeën. Ik heb nooit écht zonder inspiratie gezeten. Ik houd van mijn werk en vind het fantastisch om een verhaal te herschrijven en daarin vast te lopen. Soms kom je er niet uit. Dat is oké, dat hoort erbij. Dat alles sneller en efficiënter moet, daar geloof ik persoonlijk niet zo in.” Spaaij hoopt dat de extreem snelle ontwikkelingen van AI juist zorgen dat mensen meer behoefte zullen hebben aan menselijke creaties. “Het kan misschien wel een heel positief effect hebben op creativiteit en onze kijk daarop. En zorgen voor een herwaardering voor echte wereld ervaringen.” Toch zal het brede publiek zich niet zo druk maken om AI in films. “Het publiek van Kung Fu Panda 4 (2024) zal het niet uitmaken, want de maker van die film is sowieso al erg onzichtbaar.”
Waardering
Een film waarbij de makers wel geprezen worden is Oppenheimer (2023). Niet alleen de wereldberoemde regisseur Christopher Nolan, maar ook cinematograaf Hoyte van Hoytema, oorspronkelijk uit Dinteloord. “In Nederland is er wel veel waardering voor de oude schilderkunst met de bijbehorende meesters als Rembrandt en Van Gogh, maar bij films zijn we pas echt enthousiast als een Nederlander in het buitenland heel succesvol is en daarvoor een Oscar wint”, zegt Spaaij over de prijswinnende cameraman. Van Hoytema filmt met celluloid, het materiaal waarmee films tot de jaren 50’ op analoge wijze werden opgenomen. Met het gebruik van celluloid vang je bijvoorbeeld prachtige weerkaatsingen van het zonlicht op beeld, alsof je als kijker ook op het Franse strand van Dunkirk (2017) loopt.
Breed publiek
Volgens AI-expert Hendrik van Zwol zullen filmkijkers door AI-gegenereerde achtergronden, visual effects, maar wellicht ook acteurs en figuranten niet gaan herkennen. “Dat zal ze niet opvallen. Ik denk ook dat het voor het brede publiek niet uitmaakt.” Van Zwol wijst onder andere op Computer-Generated Imagery (CGI), een beeldtechniek die met behulp van groene schermen realistische beelden maken die anders onmogelijk te filmen zijn. Onder meer de wereld van Avatar (2009) is gemaakt door deze vorm van computeranimatie. “Als je een film uit de jaren 80 pakt, zie je natuurlijk een enorm verschil met nu”, aldus Van Zwol. “Toen stak de acteur meer af van de zogenaamde omgeving. Nu lijkt het echt alsof een film op die exacte locatie is opgenomen.” Sora, het nieuwe product van bedrijf OpenAI, zet de filmindustrie op zijn kop. Voornamelijk door de onrechtmatige manier waarop de databases van het systeem zijn gevuld. Artificiële intelligentie schraapt gepubliceerd werk van bijvoorbeeld stemacteurs en animators van het internet om zichzelf zo te trainen met bestaand werk, zonder toestemming van of vergoeding voor de maker. Van Zwol denkt dat de komende twee jaar gevuld zullen zijn met rechtszaken. “Een programma zoals Midjourney voor animatie of audio programma’s, die stemmen op een wijze hebben verkregen waarvan wij niet weten hoe, zullen wellicht voor de rechter worden gesleept.”
‘Met een beetje mazzel’
“We zullen superveel ‘class-action lawsuits’ krijgen”, voorspelt ook regisseuse Spaaij. “Het gaat om echt heel veel makers, waarvan AI onrechtmatig het werk eigenhandig heeft gemaakt. Daar zitten hele grote namen bij met de financiële middelen om die Big Tech-bedrijven aan te klagen. Met een beetje mazzel gaan makers hierdoor zien hoe bijzonder hun werk eigenlijk is en dat ze ook daadwerkelijk de macht en invloed hebben om te strijden tegen AI.” De werkwijze van kunstmatige intelligentie gaat in tegen het Europese auteursrecht. Met de AI Act, gesloten in november vorig jaar, hoopt de Europese Unie alle kieren te sluiten die leiden tot onrechtmatig gebruik van bestaand werk.
AI als nieuwste gadget
De verwachting van makers is dus dat het de meerderheid van de bioscoopbezoeker om het even zal zijn, maar Spaaij merkt op dat er ook een groep fel reageert op door AI-gemaakte content. “Aan de andere kant heb je ook mensen die het fantastisch vinden wat voor bizarre dingen op dit moment door kunstmatige intelligentie gemaakt worden. Ik vind het vooral belangrijk dat er een verplicht keurmerk komt. Dat mensen duidelijk erop geattendeerd worden dat het gaat om door AI-gegenereerde content.” Voor creatief strateeg Douwe van der Werf zal dit keurmerk onze nieuwsgierigheid niet onderdrukken. “Ik vergelijk de opkomst van AI met sociale media. Onze moderne gedachtegang gaat er altijd vanuit dat technologie goed is, maar we moeten kunstmatige intelligentie wel anders beoordelen dat de nieuwste gadget. Bij sociale media werd ons beloofd dat we altijd in contact konden zijn met onze vrienden, wat waar is, maar sociale media maakt jongeren ook depressief.”
‘Move fast and break stuff’
AI-expert Van Zwol sluit hierbij aan: “We zijn als maatschappij te laat ingestapt met de effecten van sociale media, zoals privacy en andere ethische vraagstukken.” Mark Zuckerberg creëerde de afgelopen twintig jaar het grootste sociale netwerk in de geschiedenis. “Zuckerberg zei: ‘Move fast and break things’”, citeert Van der Werf. “’Unless you are not breaking stuff, you are not moving fast enough’. Zuckerberg’s houding leidde tot het megabedrijf Meta, dat verdacht wordt van aanzetten tot haat, polarisatie en het verspreiden van misinformatie. Met de inzet van AI zullen we veel zorgvuldiger moeten zijn, want het is gewoon super gevaarlijk waar we nu mee bezig zijn”, waarschuwt hij. “Is het oké voor Big Tech om ook in de creatieve sector snel te bewegen en dingen te breken? Als je nu naar de algemene kwaliteit kijkt van films en series merk je dat die achteruit gaat. Er wordt meer geproduceerd dan ooit en het zijn allemaal dezelfde soort verhalen. Streamingsdiensten als Netflix, HBO Max en Prime Video willen allemaal hun unieke content aanbieden, maar er is maar een beperkt aantal creativiteit beschikbaar. Mediabedrijven vinden nu al te weinig data in de AI-datasets, waardoor ze allemaal hetzelfde pakken. Er is weinig variatie te vinden.”